فهرست مطالب
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
پیاپی 6 (پاییز و زمستان 1395)
- تاریخ انتشار: 1396/02/07
- تعداد عناوین: 8
-
-
صفحه 9بازشناسی اندیشه ها و رفتارهای فرق و مذاهب اسلامی یکی از نیازهای علمی جامعه به شمار می آید. زیرا می تواند به شناخت دیدگاه های مختلف اعتقادی و مذهبی که در ادوار مختلف تاریخ اسلامی وجود داشته و آثاری که از خود بر جای گذاشته کمک کند. از جمله این فرق که تاثیرات درخور توجهی داشته، فرقه خطابیه است. رئیس این فرقه محمد بن مقلاص اسدی، معروف به ابوالخطاب بوده که در نیمه نخست سده دوم، افکار غالیانه را ترویج می کرده و پیروانی داشته است. نوشته پیش رو به این سه مسئله پاسخ داده است: 1. چه عواملی سبب غلو آنان بوده است؟ 2. آیا این فرقه زمینه های جعل حدیث را فراهم کرده است؟ 3. امامان (ع) چه واکنشی به این جریان داشته اند؟ بررسی منابع فرقه شناختی، حدیثی و رجالی نشان می دهد رسیدن به منافع مادی و برخی اهداف سیاسی و ریاست طلبی از مهم ترین انگیزه های غلو خطابیه بوده است و عمده ترین بسترهای جعل حدیث را آنان، به ویژه در زمینه فضایل و علم غیب ائمه (ع) و نیز حوزه های کلامی همچون اعتقاد به حلول خداوند در اشخاص فراهم کردند. روش به کاررفته در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است.کلیدواژگان: خطابیه، غلو، جعل حدیث، ائمه (ع)، امام صادق (ع)
-
صفحه 31
در دوره سلجوقی تا پایان فرمانروایی سلطان ملک شاه (485 ه.ق)، سیاست مذهبی این حکومت بر پشتیبانی همه جانبه از مذهب تسنن استوار بود. لذا فرقه های مختلف شیعه وضعیت اجتماعی و سیاسی مناسبی نداشتند. این اوضاع نامطلوب چندان پایدار نماند؛ زیرا سلجوقیان در سال 483 ه.ق. با معضل شکل گیری حکومت اسماعیلیان نزاری به رهبری حسن صباح مواجه شدند که هدف غایی آن، برچیدن بساط حکومت سلجوقی بود. این خطر توجه آنان را به مقابله با اسماعیلیان معطوف کرد. در چنین وضعی، حکومت سلجوقی جز مماشات و برقراری روابط مسالمت آمیز با شیعیان امامیه چاره ای نداشت. این پژوهش ابتدا مناسبات شیعیان امامیه و اسماعیلیان نزاری با حکومت سلجوقیان را بررسی می کند و به دنبال آن، واکنش شیعیان امامیه در برابر اسماعیلیان نزاری را تبیین خواهد کرد. روش انجام پژوهش تاریخی حاضر، توصیفی- تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات، کتاب خانه ای است.
کلیدواژگان: سلجوقیان، فرق شیعه، شیعیان امامیه، اسماعیلیان نزاری -
صفحه 55زهد از مباحث مهم در تفکر اسلامی و از محوری ترین اصول در نگاه متصوفه است. بسیاری تصوف را همان زهد تکامل یافته می دانند و علت اهتمام صوفیان به زهد را توجه آنها به این حقیقت دانسته اند که بدون بی رغبتی به دنیا، طی کردن مسیر سلوک میسر نخواهد بود. به همین سبب، ارکان زهد از نگاه ایشان عبارت است از: اجتناب از عمل بی علاقه، گفتاری بی طمع، عزت بی ریاست، دنیاگریزی و پرهیز از مال، سخن و خواب و خوراک. زهد در نگاه معصومان (ع) اختلافاتی با نگاه متصوفه دارد؛ اما می توان گفت زهد نزد متصوفه تا حد زیادی نزدیک به حقیقت آن در بیان پیامبر (ص) و اهل بیت ایشان است و بلکه گاه تعریف متصوفه از زهد عینا همان تعریف پیامبر (ص) است. لذا تفاوت هایی وجود دارد، چنان که زهد نزد متصوفه معنای تندتری داشته است، به گونه ای که بعضا منجر به ترک ضروریات زندگی و دشمن داشتن دنیا می شود، حال آنکه در کلام معصومان (ص) توجه به نیازهای زندگی و ضروریات آن آشکار است؛ اما این تفاوت ها آنچنان وسیع و عمیق نبوده است که بتوان زهد متصوفه را جدای از زهد حضرات معصومان (ع) دانست. تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی زهد و زهدگرایی را بررسی، و بین دیدگاه معصومان (ع) با متصوفه مقایسه تطبیقی می کند.کلیدواژگان: زهد، ارکان زهد، تصوف، معصومان (ع)، متصوفه
-
صفحه 75دیدگاه فقهی فقهای امامی و حنفی درباره طلاق بدعی، یکی از مباحث بسیار جدی و بحث برانگیز در مسئله طلاق است. امامیه بر اساس مبانی فقهی خویش، چون تبعیت نص، سنت و اجماع، مصادیق چهارگانه طلاق حائض، نفسا، طلاق در طهر مواقعه و طلاق جمع را طلاق بدعی و منهی، محرم و خلاف شرع، می دانند و بر بطلان آن حکم می دهند؛ ولی فقهای حنفی، تحت همان عناوین و تبعیت سیره صحابه و قیاس، بر جواز و صحت آن پافشاری می کنند. اما مبانی صحت طلاق بدعی، از لحاظ پرسش های جدی، نه تنها توان مقابله با مبانی بطلان را ندارد، بلکه شواهدی برخلاف آن به چشم می خورد. از این رو راهکار اساسی حل اختلاف، بسنده کردن به «طلاق سنت» خواهد بود که این دو رویکرد فقهی بر آن توافق دارند و برابر با اصول و قواعد پذیرفته شده هر دو است.کلیدواژگان: طلاق بدعی، طلاق سنت، مبانی، نص، سیره و صحابه
-
صفحه 97پدیده تکفیر را ابتدا گروهی تندرو به نام خوارج ایجاد کردند که آثار مخربی در جامعه بر جای نهاد. بعدها و در طول تاریخ، پیروان افراطی هر کدام از فریقین، یکدیگر را به کفر متهم کردند. در این میان یوسف بحرانی (متوفای 1186 ه.ق.) نیز به کفر فقهی مخالف اعتقاد دارد. وی برای اثبات مدعای خویش به ادله متعددی تمسک کرده است. یکی از این ادله، تاکید بر روایاتی است که بر اساس نظر وی بر کفر فقهی مخالف دلالت دارد. در این پژوهش کوشیده ایم با مطالعات کتاب خانه ای و با روش توصیفی- تحلیلی، روایات مد نظر بحرانی را مطرح کنیم و به آنها پاسخ مستدل دهیم. با بررسی های به عمل آمده به نظر می رسد هیچ کدام از روایاتی که بحرانی به آن استناد کرده است، دلالت بر کفر فقهی یا نجاست مخالف نمی کند؛ و هرچند برخی از علما با تحلیل این روایات، کفر کلامی مخالف را استنباط کرده اند، بیشتر ایشان طهارت مخالف را برداشت می کنند.کلیدواژگان: کفر، نجاست، مخالف مذهبی، صاحب حدائق، اهل سنت، ادله روایی
-
صفحه 117مهم ترین دغدغه امامان شیعه (ع) در طول تاریخ دین اسلام، حفظ این دین بوده است. آنها در این زمینه از هیچ کوششی فروگذار نکردند. از جمله حضرت علی (ع) که تمام تلاش خود را برای حفظ اسلام به کار بست و در این راه، حتی از حق مسلم حکومت خویش گذشت؛ تا آنجا که حتی پس از رحلت پیامبر اسلام (ص)، با وجود اینکه خلفا حکومت جامعه را بر عهده گرفتند، علی (ع) به جای انزواطلبی، گوشه نشینی و واگذاری امور به دست آنها، غیرمستقیم در مدیریت جامعه اسلامی مشارکت می کرد؛ چراکه مدیریت، از جمله مهم ترین عواملی است که می تواند جوامع را به اهداف مطلوبشان برساند. از این رو علی (ع) با به کارگیری کارکردهای مدیریتی «برنامه ریزی، تصمیم گیری، سازمان دهی، هماهنگی و نظارت» جامعه را هدایت می کرد. مقاله حاضر به روش تحلیلی- توصیفی و با هدف الگوسازی سیره حضرت علی (ع) برای شیعیان، به بررسی شیوه های مدیریتی ایشان در جامعه اسلامی در عصر خلفا می پردازد. علی (ع) در زمان خلافت خلفا، علی رغم اعتراض به حق غصب شده خود، با آنها قطع ارتباط نکرد و غیرمستقیم جامعه را در تمامی عرصه های علمی، اعتقادی، قضایی و نظامی مدیریت می کرد و خلفا نیز در بسیاری از امور حکومتی با وی مشورت می کردند .کلیدواژگان: علی (ع)، خلفا، مدیریت اسلامی، جامعه اسلامی، نظارت، کنترل
-
صفحه 133هرچند پذیرش معاد در ردیف اعتقاد به توحید و نبوت یکی از سه اصل اساسی دین باوری تلقی می شود، با این حال یکی از دغدغه های اساسی حوزهٔ کلام، فلسفه و عرفان اسلامی تبیین کیفیت وقوع این حقیقت است. نصیرالدین طوسی، فیلسوف و متکلم برجستهٔ اسلامی، با تاکید بر قدرت، علم و سایر صفات خداوند و اینکه معاد اعاده معدوم نیست، بلکه تفرق اجزا است، از سویی وقوع معاد را از نظر عقلانی کاملا امکان پذیر می داند و از سوی دیگر با تصدیق به لایتناهی بودن قدرت خداوند معاد جسمانی را توجیه پذیر لحاظ می کند. مولانا، عارف و شاعر بزرگ مسلمان، نیز با تعمق و بهره گیری از آموزه های اصیل اسلامی از سویی باورمندی و ضرورت اعتقاد به معاد را عنصری روشن در نگاه به عالم نشان داده و از سوی دیگر جسمانی بودن معاد را امری همگام با قاموس خلقت می داند. در این مقاله می کوشیم پس از تبیین دیدگاه نصیرالدین طوسی و مولانا در باب معاد و کیفیت آن به روش توصیفی- تحلیلی و مقایسه ای، از طرفی تفاوت شیوهٔ کلامی- فلسفی نصیرالدین طوسی در اثبات معاد را با شیوهٔ عرفانی- تمثیلی مولانا نشان دهیم، و از طرف دیگر نقاط اشتراک آنها را در این مبحث برشمریم.کلیدواژگان: معاد، معاد جسمانی، نصیرالدین طوسی، مولانا
-
صفحه 151توسعه علم، فرهنگ، اقتصاد و دیگر امور هر جامعه به تعاون و بهره گیری از تمام توان نیروهای انسانی آن جامعه وابسته است. از این رو دین اسلام با نگاه ویژه ای که به تعاون و مشارکت اجتماعی و در امتداد آن توسعه داشته است، آدابی را به منظور همدلی و همسوسازی افکار و حضور فعال مسلمانان در مجامع اجتماعی طراحی کرده است. یکی از برنامه های ویژه این آیین آسمانی برای تحقق وحدت اجتماعی، فریضه عبادی سیاسی «نماز جمعه» است؛ فریضه ای که بیانگر روح تعاون و موجب تحکیم ارتباطات است و قابلیت آن را دارد که مجموعه امت اسلامی را همچون دانه های تسبیح به یکدیگر پیوند دهد و موجبات ترقی و پیشرفت آنها را فراهم آورد. این جستار با هدف معرفت افزایی درباره تاثیرات اجتماعی نماز جمعه و اعتلای روزافزون فرهنگ بهره وری بایسته از برکات این فریضه الاهی، در صدد پاسخ به این پرسش اصلی برآمده است که: نمازجمعه چه نقشی در ایجاد وحدت و توسعه پایدار جامعه اسلامی ایفا می کند؟ روش تحقیق در این نوشتار، توصیفی و تحلیلی، و شیوه گردآوری اطلاعات، کتاب خانه ای است.کلیدواژگان: نماز جمعه، جامعه، وحدت، اسلام، توسعه
-
Page 9Recognition of thoughts and behaviors of Islamic sects is considered one of the academic needs of a society. It can identify different viewpoints and religious beliefs that exist in the different periods of Islamic history. Khatabiyya is one of the sects that have noticeable impacts. Mohammad ibn Maghlas Asadi was its leader known as Abolkhattab. He spread his exaggerating ideas in the first half of the second century and has some followers. This paper answers to three questions: 1. what factors caused them to exaggerate? 2. Did this sect provide grounds for forging hadith? 3. What were Imams reactions toward them? Studying the sources of knowing the sects, hadith and narrators shows that the most important incentives of this approach were financial interests, certain political goals and presidential ambitions and also created the most significant grounds for forging hadith especially about Imams virtues and knowledge of the unseen and theological subjects such as incarnation of God in persons. This paper uses descriptive analytical method for studying the topic.Keywords: Khatabiyya, Ghuluww, Hadith Forgery, Imams (AS), Imam Sadigh (AS)
-
Page 31
In the period of Seljuq dynasty to the end of Sultan Malek Shah's reign, the government's religious policy was based on comprehensive support the Sunnis. According to this, various Shiite sects did not have proper social and political situation. This adverse situation was not very stable; because The Seljuqs were faced with a dilemma since the formation of the Nizari Ismailis led by Hassan Sabbah. Hence they planned to overcome the Ismailis that their ultimate goal was to dismantle the rule of the Seljuq. In that atmosphere, The Seljuqs did not have any choices but to have peaceful relations with Shiites. This paper attempts to study relations of followers of Imamiyya and Nizari Ismailis with the Seljuk dynasty. The method in this article is descriptive - analytical, and method of data collection is librarical.
Keywords: Seljuq dynasty, Shiite sects, Imamiyya, Nizari Ismailis -
Page 55Sufis had well noticed the fact that the realization of any other admirable virtue in the spirit of human being and reaching eternal salvation as a result was not possible unless through practicing asceticism, lack of which resulting in the emergence of many immoralities.
Moreover, asceticism has a special position in the Hadithes and Narrations of Imams in which the results mentioned for its realization or non-realization are similar to those pointed by the Sufis. Some of the results for realization of asceticism are: generosity, munificence, wisdom, while some for its non-realization are jealousy, niggardliness and weak faith.
This research demonstrates that throughout the first four centuries of Islam, Sufistic asceticism is very similar to how it is defined by Ahl al-Baits viewpoints, although it contains some intemperance that has no place in that of Imams.Keywords: Piety, Sufism, Early Centuries of Islam, Narrations, Imams -
Page 75Jurisprudential point of view about non-traditional divorce in Imamiyya and Hanafis jurists is one of the most serious and challenging issues in divorce. According to Imamiyyas jurisprudential foundations such as following the absolutely clear text(Nas), practice (Sunnah) and consensus decrees that the four instances of divorce: divorce of woman in her monthly period, in her puerperal period, in her cleanliness in which sexual intercourse is done and sum divorce are prohibited, unlawful, non-traditional divorce and against the religious law; and emphasize on their nullity; while Hanafis jurists, under the same titles and the prophet companions behavior and comparison, insist on its permission and accuracy. But foundations of accuracy of non-traditional divorce, regarding with serious challenges, cant only encounter foundations of nullity but there are evidences against it. Therefore the fundamental technique to solve the differences is to rely on traditional divorce on which is agreed and accepted by principles and rules of both jurisprudential approaches.Keywords: Divorce, Principles, Quran, Biography
-
Page 97Excommunication was first practiced by a radical group called Kharijtes which remarkably harmed society. Later on and throughout the history radical followers of either of Shiites and Sunnis accused each other of blasphemy. Among these people Yusef Bahrani (Deceased. 1186 A.H) also believes in jurisprudential blasphemy of dissident. He uses various arguments to prove his claim. One of the arguments is the emphasis on the narrations as he thinks denote jurisprudential blasphemy of dissident. Using library studies and descriptive-analytical method, this research has tried to raise the narrations that Bahrani has discussed and provide valid response against them. This study shows that none of narrations that Bahrani has referred to; do not denote jurisprudential blasphemy or impurity of dissident. Although some scholars analyzed these narrations and inferred the theological blasphemy of dissident, most of them deduce the purity of adversary.Keywords: Blasphemy, Impurity, Religious dissident, Writer of Hadaeq, Sunni
-
Page 117Management is one of the most important factors that can cause societies to achieve their goals. Therefore it is all Muslims especially Shiites duties to help Islam and manage their relations toward other Muslims in order to preserve and defend Islam. So we can say that the best way out of the current difficulties is to maintain the solidarity of the Islamic Ummah, and the followers of Islamic sects should try to preserve Islam without any prejudice. Some radical Shiites believe any connection with them is unpleasant because the Sunni Caliphate has usurped Imamate of Imam. Therefore the present paper addresses to study this topic that some peoples viewpoint about Imam Alis 25 year seclusion to be wrong. Because Imam while protesting against the caliphs about his usurped right, he not only did not cut ties with them but also took the management of the Muslim community after the Prophet's death and while caliphs, were in the community, but in many matters had consulted with him.Keywords: Imam Ali (AS), Caliphs, Islamic management, Islamic society
-
Page 133Accepting the belief in monotheism, resurrection and prophecy is considered one of the three basic principles of religion believing. However one of the major concerns of the fields of theology, philosophy and Islamic mysticism is how to explain the quality of happening that reality. Nasir al-Din al-Tusi, a prominent Islamic philosopher and theologian, emphasizing on power, science and other attributes of God, believes that Resurrection is quite possible rationally and justifies bodily Resurrection recognizing the infinity of power of God. Also Rumi, the great Muslim mystic and poet, using genuine Islamic teachings, has shown the necessity of faith and belief in the Resurrection as a clear element and recognizes bodily resurrection as along with the creation. It is attempted, to explain the perspectives of Rumi and of Nasir al-Din al-Tusi on Resurrection and its quality through analytical and comparative method in this paper.Keywords: Resurrection, bodily resurrection, Nasir al-Din al-Tusi, Rumi
-
Page 151The development of science, culture, economics and other matters of any community depend on the cooperation and utilizing the full potential of its human resources. Hence Islam has a special look towards cooperation and community involvement and development and has designed manners to sympathy of thoughts and Muslims active present in social assemblies. Friday Prayer is one the special plots in Islam for fulfilling social unity. It is a ritual that indicates cooperation and causes consolidate of communications. It also has the ability to unite Islamic Ummah like rosary beans and results in their progress and development. This paper aims at increasing insight and knowledge about social impacts of Friday Prayer and Increasing improvement of this ritual. It attempts to answer this main question: what role does Friday prayer does have in unity and development of an Islamic society? The method in this article is descriptive - analytical, and method of data collection is librarical.Keywords: Friday Prayer, Society, Unity, Islam